همشهری آنلاین _ مریم قاسمی، رضا نیکنام : در این گزارش، براساس یافته‌های تحقیقی و مستندات تاریخی، نگاهی اجمالی به تاریخچه حمل‌ونقل، ورود خودرو به ایران، پیدایش پدیده‌ای به نام ترافیک و چالش‌های ناشی از آن داشته‌ایم.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
تاریخ رویداد: سال ۱۲۶۸ شمسی
واگن اسبی؛ خدمات‌رسانی با ۴ ایستگاه
با گنجایش هرواگن ۵۰مسافر
نخستین وسیله نقلیه عمومی تهران در سال ١٢٦٨ شمسی، تحت عنوان واگن اسبی، با گنجایش ۵٠ مسافر، کار خود را آغاز کرد. در تهران ٤ خط واگن اسبی وجود داشت و جالب اینکه همه این خطوط به بازار می‌رسید. این وسیله با اسب کشیده می‌شد و «سورچی» هدایتش می‌کرد.
- اولین ایستگاه
اولین ایستگاه واگن اسبی تهران در زمان ناصرالدین‌شاه به نام «خط بازار» در محدوده بازار تهران راه‌اندازی و از این محل تا انتهای خیابان لاله‌زار مسافر جابه‌جا می‌کرد.
- دومین ایستگاه
دومین ایستگاه واگن اسبی تهران «خط شاه‌عبدالعظیم» بود که از مسیر ناصریه (خیابان ناصرخسرو فعلی)، چراغ برق (خیابان امیرکبیر) و خیابان ری می‌گذشت و بعد از گذشت از هفت دوراهی به ایستگاه ماشین‌دودی ختم می‌شد.
- سومین ایستگاه
سومین ایستگاه واگن اسبی، خط «باغ‌شاه»_ میدان و پادگان حر کنونی_ از بازار شروع می‌شد و بعد از گذشتن از شش دو راهی به دروازه باغ‌شاه و روبه‌روی ساختمان مجلس فعلی می‌رسید.
- چهارمین ایستگاه
چهارمین ایستگاه این نوع وسیله نقلیه عمومی، «خط دروازه قزوین»، از میدان توپخانه راه می‌افتاد، از چهارراه حسن‌آباد عبور می‌کرد و درنهایت به دروازه قزوین ختم می‌شد.
- پایان راه واگن‌های اسبی
برای اولین‌بار در سال ۱۳۰۸شمسی، واگن‌های اسبی از خیابان‌ها جمع‌آوری و پیرو آن چند دستگاه اتوبوس از خارج خریداری شد. هرچند تا سال ١٣٢٠ این وسیله نقلیه ازجمله وسایل نقلیه عمومی به شمار می‌رفتند تا اینکه حکومت وقت به فکر راه‌اندازی یک سرویس حمل‌ونقل عمومی در تهران افتاد.
تاریخ رویداد : سال ۱۲۶۱ شمسی
راه‌اندازی تراموا در تهران
سیر و سفر باماشین‌دودی با ۲ ایستگاه
ماشین‌دودی قاجار که درسال ۱۲۶۱ شمسی افتتاح شد تنها ۲ ایستگاه داشت؛ یکی در میدان خراسان و ایستگاه دیگر در شهرری. این وسیله عظیم‌الجثه، پدیده‌ای جدید در صنعت حمل‌ونقل ایران بود که می‌توان آن را اولین خط تراموا در تهران دانست. اگر علاقه دارید دو نمونه از ماشین‌دودی را تماشا کنید می‌توانید یا به بوستان کوثر واقع در خیابان ری، میدان قیام و یا به مترو شهرری بروید.
تاریخ رویداد : سال ۱۲۸۳ شمسی
اولین کالسکه بخار
اتول شاه‌مظفر با راننده فرانسوی و سقف برزنتی
کالسکه بخار در سال۱۲۸۳ شمسی به تهران وارد شد. کالسکه بخار متعلق به مظفرالدین‌شاه قاجار بود و توسط فردی فرانسوی رانده می‌شد. این اتومبیل بسیار سروصدا داشت و سقفش چادری از برزنت بود.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۰۰ شمسی
تاسیس شعبه «آلات ناقله» در اداره پلیس
به‌کارگیری پاسبان‌ها در باب‌همایون
در سال۱۳۰۰ هجری شمسی، شعبه‌ای به نام «آلات ناقله» در اداره پلیس واقع در خیابان باب همایون تاسیس شد. تعدادی از ماموران انتظامی از میان پاسبان‌ها انتخاب شدند که پارچه سفیدی بر بازوی چپشان بسته شده بود و بر عبور و مرور اتومبیل‌ها نظارت داشتند.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۰۰ شمسی
فعالیت شعبه «عبور و مرور»
برپایی سازمانی به نام نظمیه(شهربانی)
با وجود افزایش وسایل نقلیه، تا آن زمان هیچ مقرراتی برای رعایت و نظم بخشیدن به عبور و مرور وضع نشده بود تا اینکه در سال ۱۳۰۰ شمسی فردی سوئدی به ایران دعوت شد. او سازمانی به نام نظمیه (شهربانی) برپا کرد و شعبه‌ای نیز به نام «عبور و مرور» در آن تاسیس شد.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۴۷ شمسی
تاسیس پلیس‌راه ژاندارمری
انجام امور راهنمایی و رانندگی
پلیس‌راه ژاندارمری در سال ١٣٤٧ شمسی در تهران تاسیس شد. در اینجا امور راهنمایی و رانندگی انجام می‌شد که البته طبق قانون، در سال ١٣۵٣ شمسی، این امور به شهرداری واگذار شد.
تاریخ رویداد : سال ۱۲۸۱ شمسی
ورود اتومبیل‌های وارداتی به تهران
از فورد تا لاری
در زمان مظفرالدین‌شاه بود که اولین اتومبیل‌ها به تهران وارد شدند. ماشین‌های فورد اولین مدل از ماشین‌های وارداتی به ایران بودند. در کنارش خودروهایی شبیه به وانت‌های امروزی نیز در شهر پدیدار شدند که به آنها «لازی» می‌گفتند.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۰۷ شمسی
نگارش قوانین راهنمایی و رانندگی
نصب تابلوها در معابر بلدیه تهران
درسال ۱۳۰۷ شمسی و در زمانی که «کریم آقا بوذرجمهری» شهردار تهران بود، اولین قوانین راهنمایی رانندگی تنظیم شد. البته قبل از تصویب این قانون، تابلوهایی توسط بلدیه تهران در شهر نصب شده بود.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۰۵ شمسی
داشتن «گواهینامه»؛ شرطی ۹۷ساله
قوام قانون راهنمایی و رانندگی
درسال ۱۳۰۵ شمسی، یعنی دو سال قبل از تصویب قانون راهنمایی و رانندگی، اولین شرط برای رانندگی، داشتن گواهینامه بود و اکنون ۹۷سال از تصویب این شرط برای رانندگی می‌گذرد.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۰۰ شمسی
تاسیس آموزشگاه تعلیمات رانندگی
ساختمان «پرستو»ی ۱۰۲ساله در شاپور
حوالی سال ١٣٠٠ شمسی، آموزشگاهی شراکتی توسط چند کارشناس امور اتومبیل ازجمله آقایان «علی پرستو»،«منصورخان مستوفی»، «علی‌اکبر رحیمی پور» و یک افسر روسی راه‌اندازی شد. این آموزشگاه مدتی بعد منحل و «علی پرستو» آموزشگاه پرستو را درخیابان مولوی، تقاطع شاپور، تاسیس کرد. پرستو درسال ١٣٧٤ به سرطان مبتلا شد و یک سال بعد فوت کرد و این آموزشگاه تا سال ١٣٨٠ تعطیل بود. اما در این سال یک نفر این ملک را از وراث خرید و از آن سال تاکنون آموزشگاه تعلیم و آموزش رانندگی پرستو فعال است.
اکنون در مناطق ٢٢گانه تهران حدود ١٤٦ آموزشگاه رانندگی پایه سوم فعالند که برخی از آنها مثل آموزشگاه ارادتی خیابان بهرامی (یاران سابق) منطقه١٨ جزو باسابقه‌ها و قدیمی‌ها به شمار می‌روند.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۰۸ شمسی
تولد خیابان یک‌طرفه تهران
رفت از لاله‌زار، برگشت از علاءالدوله
لاله‌زار درسال ۱۳۰۸ شمسی، نخستین خیابان یک‌طرفه در تهران قدیم بود. درهمین سال بودکه برای اولین‌بار شهرداری‌تهران طی‌حکمی اعلام کرد که به منظور حمل‌ونقل آسان اتومبیل‌ها، مسیر رفت و برگشت به شمیران، یک طرفه شده است. در زمان رضاشاه، ایستگاه اتوبوس‌هایی که به سوی شمال شهر می‌رفتند، در میدان توپخانه بود. آنها از خیابان یک‌طرفه لاله‌زار حرکت می‌کردند و در بازگشت، از خیابان علاءالدوله (خیابان فردوسی کنونی) روبه پایین می‌آمدند.
تاریخ رویداد: نامشخص
جایگاه پمپ‌بنزین دروازه دولت
موزه خاطرات نوستالژیک پیت‌های نفت
قدیمی‌ترین پمپ‌بنزین تهران در ابتدای خیابان سعدی شمالی و در نزدیکی مترو دروازه دولت، جا خوش کرده که در دل خود خاطرات زیادی دارد، جایگاهی که این‌روزها به موزه تبدیل شده تا به‌عنوان نخستین موزه نفت تهران، خاطرات نوستالژیک پیت‌های نفت و ماشین‌های قدیمی را برای ما زنده کند.
تاریخ رویداد: نامشخص
نصب چراغ راهنمایی و رانندگی
نظم در عبور و مرور وسایل نقلیه
نخستین چراغ‌های راهنمایی تهران در تقاطع خیابان‌های امیریه و سپه، روبه‌روی کاخ مرمر، کار گذاشته شد.
تاریخ رویداد : نامشخص
میدان«مشق» یا «توپخانه»؛ مسئله این است
تاریخ پربار و دور و دراز
برخی تهران‌پژوهان از میدان مشق (سردر باغ‌ملی) و عده‌ای دیگر از سبزه‌میدان درگستره بازار تهران به عنوان نخستین میدان پایتخت نام می‌برند. اما شاید درست‌تر همان باشد که میدان توپخانه با تاریخ پُربار و دورودرازش را نخستین میدان تهران بنامیم.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۱۰ شمسی
باب‌همایون؛ آماده‌پذیرایی
خیابانی آسفالت‌شده زیر پای«ملک فیصل»
درسال ١٣١٠ خورشیدی، «ملک فیصل»، پادشاه عربستان، به تهران آمد. اندکی پیش از سفر او، خیابان باب همایون و سپس میدان توپخانه تا خیابان لاله‌زار را آسفالت کردند تا راه رفتن به کاخ گلستان و پذیرایی از او آبرومندانه‌تر باشد.
تاریخ رویداد : سال ۱۲۹۱ شمسی
اولین افسر آزمایش رانندگی
اولین افسر آزمایش رانندگی که نام و امضای او به زبان فرانسه در اوراق رانندگان زمان قاجاریه نوشته شده است شخصی به نام «موسیو کلین» بود. بعد از او این سمت به «ناصرخان انشا»، اولین متخصص نظمیه، محول و اولین گواهینامه رسمی صادر شد.
تاریخ رویداد : سال ۱۲۹۱ شمسی
لزوم توجه به آیین‌نامه رانندگی
سرعت مجاز در اماکن پرجمعیت: ۱۵کیلومتر
قدیمی‌ترین قوانین آیین‌نامه رانندگی که در زمان «وستداهل» سوئدی تهیه و تنظیم شده بدین قرار است: «راننده هنگام روز در شهر و اماکن پرجمعیت ضمن حرکت از سمت راست باید با سرعت ۱۵ کیلومتر در ساعت و در خارج شهر ۲۵کیلومتر درساعت و شب‌ها با سرعت ۱۰کیلومتر براند و یا اینکه درموقع نزدیک شدن به حیوانات از قبیل اسب و قاطر که طبعا از صدای ماشین وحشت دارند از سرعت اتومبیل خود بکاهد و آرام حرکت کند تا باعث وحشت و رم کردن حیوانات نشود!»
تاریخ رویداد : سال ۱۳۳۰ شمسی
نسل اول چراغ‌های راهنمایی مدرن
از تقاطع سپه تا خیابان امیریه
اولین چراغ‌های راهنمایی و رانندگی مدرن در سال ١٣٣٠ شمسی توسط شهرداری در تقاطع‌های سپه (امام خمینی)، ولی‌عصر(عج) کنونی، پل امیربهادر، باغ ملی، دروازه شمیران، گمرک و امیریه نصب شد، اما در واقع در سال ۱۲۴۶ شمسی نمونه ابتدایی و ساده آن برای عبور و مرور کالسکه و گاری در معابر نصب شده بود.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۳۰ شمسی
تولد چراغ‌های راهنمایی قابل‌حمل
ایستاده با کوله‌پشتی در چهارراه!
تا قبل از سال ١٣٣٠ شمسی، چراغ‌های راهنمایی به‌صورت کوله‌پشتی و دارای دو چراغ قرمز، سبز و کلیدی برای خاموش و روشن کردن آنها بود. کوله‌پشتی در پشت مامور قرار می‌گرفت و کلید آن روی سینه سمت چپ قرار داشت. این چراغ‌ها کار می‌کرد و مامور با پشت کردن به طرف رانندگان اتومبیل آنان را متوقف و یا دستور حرکت به آنان می‌داد.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۱۹ شمسی
صدور گواهینامه(تصدیق‌نامه) برای بانوان تهرانی
سال ۱۳۱۹ همان سالی که «شوکت‌الملوک جهانبانی» موفق به دریافت گواهینامه رانندگی شدو سروصدای زیادی در مطبوعات آن زمان به راه انداخت. البته تا سال ۱۳۳۹ نشان از یک رشد عجیب وجود دارد. در سال ۱۳۱۹ تنها ۴۶ زن گواهینامه داشتند، اما در شش ماهه ابتدای سال ۱۳۳۹، نزدیک به ۴۴۲ زن گواهینامه در دست و مشتاق به رانندگی در تهران بودند.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۰۰ شمسی
معرفی رئیس‌پلیس راهنمایی و رانندگی
نایب اولی «فتح الله‌خان بهنام»
«فتح‌الله‌خان بهنام» در سال ١٣٠٠ شمسی، اولین رئیس رئیس راهنمایی و رانندگی تهران، دارای درجه «نایب اولی» یعنی «ستوان یکم» بود.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۰۰ شمسی
صدور گواهینامه رانندگی پس از آزمون
امضای ناصرخان پای تصدیق‌ها
در ابتدای سال ١٣٣٠ شمسی، اندکی بالاتر از میدان منیریه، درکوچه‌ای به نام طینت کنونی، فردی به نام «ناصرخان انشا» زندگی می‌کرد که نخستین کارشناس خودروهای سواری و کامیون در ایران بود. او کسی بود که پس از آزمون، گواهینامه رانندگی صادر می‌کرد.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۰۵ شمسی
ثبت تصادف رانندگی در ۱۰۳ سال قبل
مرگ درویش‌خان، استاد پرآوازه موسیقی
در روز چهارشنبه دوم آذرماه ۱۳۰۵، نخستین تصادف رانندگی با برخورد خودروی فورد با درشکه در تهران به ثبت رسیده است. در این حادثه که در خیابان امیریه، سرپل امیربهادر اتفاق افتاد، غلامحسین درویش (درویش خان)، استاد پرآوازه موسیقی، به دلیل ضربه مغزی در دم جان باخت.
تاریخ رویداد : سال ۱۳۷۰ شمسی
تاسیس معاونت راهنمایی و رانندگی
ادغام پلیس‌راه و ژاندارمری
درتاریخ ۱۲ فروردین ۱۳۷۰ شمسی، طرح ادغام نیروهای انتظامی توسط سازمان راهنمایی و رانندگی اجرا شد و پلیس راه و ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران با هم ترکیب شده و معاونت راهنمایی رانندگی و حمل و نقل ناجا تاسیس شد.
گپ ویژه
سردار «محمدحسین حمیدی»، رئیس پلیس راهور تهران بزرگ
رواج نوشتن نام مالک به جای پلاک روی خودرو!
اکنون پس از گذشت ۱۰۲ سال از عمر پلیس راهنمایی و رانندگی در بلدیه تهران، باید گفت که طی قرن گذشته فعالیت‌های زیادی در حوزه قوانین راهنمایی و رانندگی, صدور گواهینامه, شماره‌گذاری خودرو و ... انجام شده است. به گفته رئیس پلیس راهور تهران بزرگ، در سال ۱۲۷۹ شمسی اولین خودرو در تهران تردد کرده، اما خدمات شماره‌گذاری خودرو در سال ۱۲۹۸ شمسی انجام شده است. آن زمان سیستم شماره‌گذاری خودروها به‌صورت کشوری در تهران انجام می‌شد. ناگفته نماند که در این فاصله ۲۰ساله، خودروها بدون پلاک بودند و به‌جای آن مشخصات مالک را روی خودرو می‌نوشتند.
«شاید کمتر کسی بداند که در سال ۱۳۰۰ شمسی، یک شعبه کوچک در نظمیه تهران (آلات ناقله) با ۱۰ نیروی پیاده شروع به کار کرده و جلو آمده و امروزه و در قرن جدید به عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پلیس‌های تخصصی کشور به کار خودش ادامه می‌دهد. باید گفت که در طول قرن گذشته پلیس راهنمایی و رانندگی یک سیر تکاملی را طی کرده و بسته به نوع خدمات مورد نیاز مردم و اهداف کلی، تغییراتی را در ساختار و فعالیت‌های اجرایی خود لحاظ کرده است.»
سردار «محمدحسین حمیدی» با بیان این مطلب اضافه می‌کند: «در سال ۱۳۴۱، یعنی حدود ۴۰سال پس از نقطه شروع کار پلیس راهنمایی، تهران از نظر راهنمایی و رانندگی به ۱۳ پاسگاه تقسیم‌بندی شده بود. این پاسگاه ها محل مراجعه مردم و رانندگان برای طرح شکایت و اخذ جرائم راهنمایی و رانندگی و سایر خدمات مورد نیاز بود. نشانی این۱۳ پاسگاه به ترتیب بدین قرار بود: بلوار کرج(جاده پهلوی)، چهارراه صمصام(استانبول)، مخبرالدوله، پل چوبی، جاده تهران‌نو(پمپ‌بنزین)، منیریه، سه‌راه جنت، میدان موزه، چهارراه سرچشمه، میدان شاه، سه‌راه ونک، سه‌راه ضرابخانه در جاده‌قدیم شمیران و پل سیمان(جاده شهر ری).»
رئیس‌پلیس راهور تهران بزرگ در ادامه به بخشی از مطلبی که در روزنامه «اطلاعات» دهه پنجاه به چاپ رسیده اشاره می‌کند: «در سال ۱۳۵۶ تیمسار شهرستانی، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی، اولین اولویت کاری خود را احترام به شهروندان عنوان می‌کند و جریمه کردن مردم را هدف این سازمان نمی‌داند و در اقدامی ابتکاری با هدف بال ابردن تعامل بین شهروندان و پلیس راهور، برگه‌های نظرسنجی میان رانندگان و شهروندان توزیع می‌کند.»
او گریزی هم به تاریخچه پلاک‌گذاری خودروها می‌زند: «در سال‌های بعد از جنگ جهانی اول، شمار اتومبیل‌ها در تهران افزایش یافت. در آن زمان سفارت‌خانه‌های خارجی هم چند اتومبیل داشتند و علاوه بر اتومبیل سفارت‌ها، خودروهای نظامی انگلیسی‌ها در تهران دیده می‌شدند. احمدشاه نیز یک کادیلاک هفت‌نفره لیموزین داشت. در واقع با بالا رفتن شمار اتومبیل‌ها و وقوع چند تصادف، «وثوق‌الدوله»، نخست وزیر وقت کشور _ سال ۱۲۹۸ شمسی_ به وزارت کشور دستور داد برای اتومبیل‌رانی در تهران نظام‌نامه‌ای تنظیم کند تا در صورت بروز حوادث رانندگی, دولت بتواند مالک و راننده خودرو را شناسایی کند.
بنابراین پس از چند هفته آیین‌نامه‌ای برای شناسایی و تشخیص اتومبیل‌های متعلق به ایرانیان تصویب شد. چنین پیش‌بینی شده بود که نام و آدرس مالک و نام راننده خودرو با خط درشت و به گونه‌ای که با شستن ماشین و یا آب باران پاک نشود روی بدنه اتومبیل نوشته شود، اما در ۲۴ آذر همان سال «سر پرسی کاکس»، وزیر مختار انگلیس، در پاسخ این درخواست نوشت: «لزومی ندارد که اسم و آدرس مالک روی بدنه خودرو نقش ببندد. برای تشخیص اتومبیل‌ها ثبت حرف اول شهر و شماره‌ای که به آن داده می‌شود کافی است، مشروط بر اینکه شهربانی دفتر ثبت منظمی برای این کار داشته باشد.»
به یاد داریم که تا حدود ۴۰سال قبل پلاک‌های خودروهای تهران با شماره و حروف ت یا ط در کنار آن شناخته می‌شد.
۱۲۹۲ شمسی
سالی بود که هیچگونه مقرراتی برای انتظام بخشیدن عبور ومرور موجود نبود و بعد از آن بود که سازمانی به نام نظمیه (شهربانی) تاسیس شد.
۱۳۰۰ شمسی
سالی بود که شعبه‌ای به نام «آلات ناقله» _ راهنمایی و رانندگی_ در اداره پلیس واقع در خیابان باب همایون تاسیس شد.
٦٠٠ دستگاه اتومبیل و موتورسیکلت
در سال ١٣٠٠ در تهران وجود داشت که جزو وسایل نقلیه شهر تهران محسوب می‌شد.
٨٠١٠٠ دستگاه وسیله نقلیه
در سال ١٣٣٣ شمسی در کشور وجود داشته که نشان می‌دهد در این سال‌ها، رشد وسایل نقلیه به‌سرعت افزایش پیدا کرده بود.
نظر شما